Nguồn gốc

Trước khi loạt sút luân lưu được giới thiệu, các trận đấu theo thể thức knock-out sau hai hiệp phụ sẽ được giải quyết bằng cách đấu lại hoặc tung đồng xu.Tuy nhiên một số biến thể của loạt sút luân lưu hiện đại đã được sử dụng từ trước tại một vài giải thi đấu quốc nội và các giải đấu nhỏ. Các giải đấu quốc nội áp dụng hình thức này có thể kể đến Cúp Nam Tư từ năm 1952,[15] Coppa Italia từ 1958–59,[16] và Cúp bóng đá trẻ liên khu vực của Thụy Sỹ từ 1959–60.[17] Một số giải đấu quốc tế áp dụng cách làm này bao gồm giải Uhrencup 1962[18] (theo đề xuất của người sáng lập giải Kurt Weissbrodt),[19]trận chung kết Cúp Ramón de Carranza 1962[20] (theo đề xuất của nhà báo Rafael Ballester),[21] và trận playoff tranh huy chương đồng giữa hai đội tuyển nghiệp dư của Venezuela và Bolivia tại Đại hội thể thao Bolivar 1965.[22]

Trong các giải đấu lớn, nếu không thể đấu lại, kết quả của các trận hòa được quyết định bằng cách bốc thăm. Ví dụ cho hình thức này là chiến thắng của đội tuyển Ý trước Liên Xô tại bán kết giải vô địch bóng đá châu Âu 1968 (trận chung kết của giải cũng kết thúc với kết quả hòa và hai đội Ý và Nam Tư phải đá lại).[23]

Nhà báo Yosef Dagan người Israel được cho là đã có công sáng tạo ra loạt sút luân lưu hiện đại,[24] sau khi chứng kiến đội tuyển Israel để thua trận tứ kết Thế vận hội 1968 trước Bulgaria sau khi bốc thăm ở Mexico. Michael Almog, sau này là chủ tịch Hiệp hội bóng đá Israel, nhắc tới đề xuất của Dagan trong một bức thư được xuất bản trên FIFA News vào tháng 8 năm 1969.[25] Koe Ewe Teik, thành viên của hội đồng trọng tài Hiệp hội bóng đá Malaysia, đi đầu trong việc vận động FIFA áp dụng sáng kiến này.[25] Đề xuất của FIFA được thảo luận vào ngày 20 tháng 2 năm 1970 bởi một ủy ban của Hội đồng Liên đoàn Bóng đá Quốc tế (IFAB). IFAB đồng ý áp dụng sáng kiến này, mặc dù họ cũng "không hoàn toàn hài lòng" với nó.[26] Đề xuất được chấp thuận tại cuộc họp toàn thể thường niên của IFAB vào ngày 27 tháng 6 năm 1970.[27] Vào năm 2006, hãng thông tấn Deutsche Presse-Agentur đăng tải một bài viết về phát biểu của cựu trọng tài Karl Wald (sinh năm 1916), từ Frankfurt am Main, rằng ông mới là người đầu tiên đề xuất về loạt luân lưu vào năm 1970 lên Hiệp hội bóng đá Bayern.[28]

Phát triển

Tại Anh, loạt sút luân lưu đầu tiên trong một trận đấu chuyên nghiệp diễn ra vào năm 1970 tại sân vận động Boothferry Park, Hull, giữa Hull City và Manchester United trong khuôn khổ vòng bán kết Cúp Watney, và đội chiến thắng là Manchester United. Cầu thủ đầu tiên thực hiện sút luân lưu là George Best, và cầu thủ đầu tiên thực hiện không thành công là Denis Law. Ian McKechnie, thủ môn cản phá cú sút của Law, cũng là thủ môn đầu tiên thực hiện quả đá luân lưu; cú sút của anh đi trúng xà ngang và bay ngược trở ra, khiến Hull City bị loại khỏi giải.

Loạt sút luân lưu cũng được áp dụng tại các trận đấu của Cúp C1 và Cúp C2 (UEFA Cup Winners' Cup) châu Âu mùa giải 1970–71. Ngày 30 tháng 9 năm 1970, sau khi hòa nhau với tổng tỷ số 4–4 tại vòng một của Cúp C2, Honvéd giành chiến thắng trong loạt sút luân lưu đầu tiên với tỷ số 5–4 trước Aberdeen[29] khi cú sút của Jim Forrest đập vào xà ngang. Năm tuần sau, ngày 4 tháng 11 năm 1970,[30] loạt sút luân lưu đầu tiên của Cúp C1 diễn ra giữa hai câu lạc bộ Everton F.C. và Borussia Mönchengladbach; đại diện đến từ nước Anh đã giành phần thắng với tỷ số luân lưu là 4–3.[31]

Tại vòng một Cúp C1 mùa giải 1972–73, trọng tài đã cho kết thúc sớm loạt sút luân lưu giữa CSKA Sofia và Panathinaikos sau khi CSKA dẫn 3–2 nhưng Panathinaikos mới chỉ thực hiện bốn lượt sút. Panathinaikos khiếu nại lên UEFA và kết quả trận đấu bị hủy bỏ, hai đội phải đá lại một tháng sau đó,[32][33] và CSKA chiến thắng mà không cần bước vào loạt luân lưu.

Trận chung kết giải Campeonato Paulista 1973 kết thúc với tình huống tương tự. Santos đang dẫn trước Portuguesa 2–0, mỗi đội đã thực hiện ba lượt sút, thì trọng tài Armando Marques đã nhầm lẫn (do mỗi đội vẫn còn hai lượt sút, Portuguesa vẫn có cơ hội cân bằng tỷ số) và trao phần thắng cho Santos. Huấn luyện viên Otto Glória của Portuguesa nhanh chóng dẫn đội ra khỏi sân vận động; việc làm này được cho là để loạt sút luân lưu không thể được tiếp tục trở lại nếu trọng tài phát hiện ra sai sót, và trận đấu sẽ phải được đấu lại, giúp cho Portuguesa có cơ hội chiến thắng cao hơn. Khi Santos phản đối việc đấu lại, Liên đoàn bóng đá São Paulo đã hủy bỏ kết quả trận đấu và trao chức vô địch chung cho cả hai đội.[34][35]

Giải đấu quốc tế lớn đầu tiên được quyết định bằng loạt sút luân lưu là chung kết giải vô địch bóng đá châu Âu 1976 giữa hai đội Tiệp Khắc và Tây Đức. UEFA đã chuẩn bị cho một trận đấu lại hai ngày sau đó,[36] nhưng hai đội quyết định phân định thắng thua bằng loạt sút luân lưu.[37] Tiệp Khắc thắng với tỷ số luân lưu 5–3, và cú đá quyết định được thực hiện thành công bởi cầu thủ Antonín Panenka bằng một cú "bấm bóng" sau khi Uli Hoeneß của đội Tây Đức thực hiện cú sút dội xà ngang.

Loạt sút luân lưu đầu tiên tại giải vô địch bóng đá thế giới diễn ra vào ngày 9 tháng 1 năm 1977, tại vòng 1 của vòng loại khu vực châu Phi, khi đội tuyển Tunisia đánh bại đội tuyển Maroc.[38] Loạt luân lưu đầu tiên tại vòng chung kết là vào năm 1982 khi Tây Đức chiến thắng trước Pháp tại trận bán kết. Nếu trận chung kết năm 1982 kết thúc với tỷ số hòa, loạt luân lưu sẽ không được áp dụng trừ khi trận đấu lại cũng kết thúc với kết quả hòa;[39][40] từ năm 1986, loạt sút luân lưu chính thức được áp dụng vào các trận chung kết như đã làm với các vòng đấu loại trực tiếp.[40]